Kako su Lopare postale opština litijuma?

Opština Lopare ima oko 15.000 stanovnika i spada u izrazito nerazvijene opštine. Međutim, to nije prva asocijacija na ovu opštinu. Litijum je otkriven u blizini naselja na obroncima planine Majevice u oktobru prošle godine. Tada je u medijima odjeknula vijest da je u Loparama pronađena „sirovina 21. vijeka”, odnosno litijum. Prva istraživanja firme „Ar Core” AG iz Švajcarske ukazivala su kako je vrijednost otkrivenih zaliha oko deset milijardi dolara.

Piše: misbih/eTrafika

Geološka istraživanja na području Lopara su rađena tri godine bez medijske pompe i daleko od očiju javnosti, a završena su 31. jula 2022. godine. „Ar Core” je naveo da je dozvolu za istraživanje mineralnih nalazišta u regiji Lopare dobio 2018. godine, a sam proces je nadgledala firma CSA Global koja je u sastavu DIO ERM Grupe, specijalizovane za rudarstvo.

Tri faze istraživanja su uslijedile između 2020. i 2022. godine, a mineralno nalazište je konačno naučno procijenjeno i potvrđeno u ljeto 2022. godine. Vladimir Rudić, direktor kompanije „Ar Core” ulaganja, kaže da projekat u Loparama donosi prosperitet regiji.

„Proizvodnja i povezane aktivnosti će direktno stvoriti do 1.000 lokalnih radnih mjesta i između 3.000 i 5.000 poslova posredno, ekonomski revitalizujući regiju. Željeli bismo da zahvalimo ljudima u Loparama na podršci tokom cijelog procesa i radujemo se što nismo doživjeli nikakve prigovore s njihove strane”, navodi Rudić za Gerilu.

Prve javne informacije o ovim geološkim istraživanjima litijuma na području Lopara pojavile su se 2020. godine, ali one nisu zainteresovale širu javnost, što je možda i razumljivo kada se uzme u obezir činjenica da je cijeli svijet tada bio preokupiran borbom protiv pandemije virusa korona.

Kako piše Gerila, priča o litijumu doseže i do 2012. godine, kada su vršena su geološka istraživanja bora, litijuma, natrijuma, stroncijuma, kalijuma i prateće asocijacije elemenata na području Mjesne zajednice Lipovice, koja pripada opštini Lopare. Preduzeće „Lithium Balkan” doo Lopare osnovano je polovinom 2010. godine u Loparama. Sa Vladom Republike Srpske potpisali su tada i ugovor o dodjeli koncesije na tri godine. Ugovor o koncesiji kasnije je sporazumno raskinut i od tog posla nije bilo ništa.

I prije kanadske firme na teritoriji Lopara je od 1998. do 2003. godine istraživala firma Rio Sava, ćerka firme Rio Tinto. Navodno, nakon nekoliko godina istraživanja nisu bili zadovoljni dobijenim rezulatatima, nakon čega se povlače iz ovog projekta. Ipak, i pored dva neuspješna pokušaja kanadske i australijske kompanije, 2020. godine u ovu priču ulazi slovenački preduzetnik Andrej Rautner, koji je uložio milione evra u “Rudnik litijuma”, firmu koja je bila vlasnik kompanije „Ar Core”.

Prema informacijama portala „svet24.si” iz više izvora, navodi se da je Rautner vlasnik kompanije AR Plane i da ima odlične veze u građevinskim, političkim, ali i obavještajnim krugovima zemalja bivše Jugoslavije. Rautner se praktično ne pojavljuje u javnosti, a najčešće učestvuje, kako navodi „svet24.si” u rizičnim, čak i špekulativnim poslovima, odnosno u poslovima „ispod radara”.

Zanimljivo je da je vlasnik jedne od firmi osnivača „Ar Core” i firma „Yolle top invest” iz Laktaša, a vlasnik i odgovorno lice ove firme je Jozo Mikulić, dugogodišnji Rautnerov saradnik, kontraverzni preduzetnik. Mikulićev blizak saradnik je i Rok Gale, on je u aferi oko fiktivne preprodaje skoro 400 kilograma zlata optužen u svojstvu direktora zagrebačke firme „Gold Box”, koja je, po tvrdnjama Državnog tužilaštva Hrvatske, bila dio lanca za pranje novca.

Prema pisanju Slobodne Bosne, ime Roka Galea pojavljivalo se u crnim hronikama hrvatskih novina kao jednog od članova organizacije koja je u BiH prala desetine miliona evra, tako što je novcem sumnjivog porijekla iz poreznih oaza otkupljivala zlato od hrvatskih građana i firmi.

U taj posao bili su, kako je pisao „Jutarnji list”, na neki način umiješani sin gradonačelnika Ljubljane Zorana Jankovića i brat današnjeg predsjednika Hrvatske Zorana Milanovića. Sve se ovo dešavalo prije 2018.godine i dodjele saglasnosti za geološka istraživanja na teritoriji opštine Lopare.

Nije poznata informacija da li Rautner ili Mikulić trenutno imaju dodira sa projektom u Loparama. Tokom godina mijenjala se vlasnička struktura i udio osnivačkog kapitala, kompanija koja trenutno vodi projekat je AR CORE ulaganja d.o.o. u Banjaluci, a direktor je Vladimir Rudić, u vlasništvu „Ar Core” AG iz švajcarskog grada Cug.

Direktor Rudić u razgovoru za Gerilu je istakao da je švajcarska firma „Ar Core” AG, koja je akcionarsko društvo, sada jedini i isključivi vlasnik bh. kompanije „Ar Core” ulaganja iz Banjaluke.

„Ar Core nema kćerke firme, ima samo centrala u Banjaluci. Nemamo partnerske firme. Ar Core AG kao švajcarska kompanija radimo vrlo transparentno. Mi smo akcionarsko društvo i registrovani u Švajcarskoj, a kompanija Ar Core d.o.o. u Banjaluci je ćerka firma tog akcionarskog društva u apsolutnom vlasništvu. Ne postoji nikakva veza između naše firme i političara u Srpskoj, niti imamo akcionare sa naših prostora. Radi se o internacionalnim investitorima i sve je transparentno“, ističe Rudić.

Evropa zainetresovana za Lopare

Na stranici Evropskog instituta za litijum navodi se da je „Ar Core“ AG  švajcarska junior rudarska kompanija i da je trenutno u procesu razvoja velikog projekta rudarstva i proizvodnje litijuma/bora u Bosni i Hercegovini.

Da je Evropa itekako zainteresovana za Projekat Lopare govore nam i izjave eminentnih evropskih političara na ovu temu, poput Petera Bejera (CDU), člana njemačkog Bundestaga i izvjestioca za transatlanske odnose i Zapadni Balkan.

„Ekološka i društvena kompatibilnost su ključni faktori za projekat i za Ar Core uopšte. Tokom faze proizvodnje, Ar Core će nastaviti saradnju s lokalnim i međunarodnim partnerima, kako bi obezbijedio održivo i uzajamno korisno poslovanje koje će Ar Core učiniti važnim igračem na globalnom tržištu resursa“, izjavio je ranije Bejer.

Iz „Ar Core“ naglašavaju da je projekat Lopare podržalo nekoliko evropskih instituta za sirovine i Evropski institut za litijum (ELI), kao i Njemačka agencija za mineralne resurse (DERA). Zanimljivo je da se od 20 projekata za eksploataciju litijuma u Evropi među kojima je i projekt u Loparama, čak osam nalazi u Srbiji.

Vladimir Rudić kaže da „Rio Tinto“ i „Ar Core“ nemaju dodirnih tačaka osim zajedničkih neprijatelja.

„Jedina veza Ar Core i Rio Tinta u Srbiji je da iste plaćeničke grupacije napadaju i nas i njih. Mislimo na one interesne grupe koje promovišu određene agende na način da se predstavljaju kao ekolozi i pričaju informacije koje nemaju veze sa projektom. Jasno je da ti ljudi rade za nečije interese, a koji idu na štetu razvoja novinarstva u Republici Srpskoj“, ističe Rudić.

Snježana Jagodić Vujić iz Udruženja Eko put kaže da način rudarenja litijuma ne garantuje da neće doći do izlivanja zagađenih tečnosti u prirodu i da to, naposlijetku, neće zagaditi podzemne vode.

Svoje jasno „ne” za rudarenje litijuma iskazali su mještani Lopara na tribini održanoj 10. decembra 2023. godine, u prepunom lokalnom Domu kulture u organizaciji Ekološkog udruženja Eko Put iz Bijeljine u saradnji sa Eko BiH mrežom.

„Borićemo se svim silama da sačuvamo našu djedovinu, svoje grobove. Ako treba motkama ćemo se tući”, rekao je mještanin Lopara Slobodan Aleksić za Gerilu.

Vladimir Rudić iz „Ar Cora“ je u izjavi za Gerilu rekao da će obrada litijuma i ostalih ruda biti ekološki prihvatljiva, ukoliko do otvaranja rudnika dođe.

„Vrlo je jasan način naše metode geološke prerade rude, a to je ekstrakcija rude površinskim kopom površinskih stijena. Neće biti nikakvih upumpavanja kiselina ili vode pod zemlju. Iskopavanje i tehnološka prerada rude biće obavljana u zatvorenim fabričkim i industrijskim pogonima, zatvorenog ciklusa, bez doticaja zemljišta i vode, gdje će ciklusi u kojima budemo prerađivali našu rudu biti u potpunosti nezavisni kada je u pitanju životna sredina i koristeći dodatne mehanizme kontrole, mi ćemo upravo da obezbijedimo u potpunosti bezbjednu ekstrakciju”, kaže Rudić.

Mještani zabrinuti

Mještani su svoje nezadovoljstvo izrazili na protestima, a za sedam dana peticiju je podržalo preko 3.700 potpisnika. Posebno ih brine da bi eventualno otvaranje rudnika bilo blizu njihovih kuća. Žive u strahu jer bi rudnik bio u neposrednoj blizini centra opštine Lopare. Eksploataciono područje obuhvatalo bi 25 kvadratnih kilometara, dok koncesiono područje iznosi oko 87 kvadratnih kilometara, što je značajan dio teritorije opštine.

„To je ogromna površina, pod koncesiju spada trećina teritorije Lopara, a i samo eksploataciono područje je izuzetno veliko, a da ne govorimo o tehnološkim postupcima, koji su svakako najbitniji, a koji se tiču kako života građana tako i čitavog eko sistema, kaže Milenko Ristić, predsjednik Skupštine Opštine Lopare.

Ristić je u razgovoru za Žurnal naglasio da je Opština Lopare jedina lokalna zajednica u BiH koja je zauzela čvrst stav protiv otvaranja rudnika litijuma na Majevici.

Kao dodatni argument mještani vide i u činjenici da je Majevica prema prostornom planu Republike Srpske, od 2015. do 2025. godine, predviđena da bude zaštićena kao Park prirode, o čemu još nema zvanične odluke vlasti u Srpskoj.

Sa tim se slaže i mještanka Lopara Andrijana Pekić Tešanović i članica udruženja Čuvari Majevice.

„Nama se iz te firme plasiraju informacije da su istraživanja sprovedena po najvišim ekološkim standardima, ali mi imamo dokaze da je kod pojedinih ljudi u blizini tih lokacija, na kojima je vršeno istraživanje došlo do presušivanja nekih bunara, a u pojedinim je pronađeno nekoliko otvrovnih supstanci, među njima i mangan i sada ta voda više nije za piće. I sad možete misliti kada je takvo stanje u istraživanjima, kakvo bi stanje bilo kada bi se ovdje otvorio rudnik“, govori Pekić Tešanović za Gerilu.

Ministar industrije, energetike i rudarstva RS Petar Đokić 15. februara ove godine je izjavio za Radio Slobodna Evropa da kompanija „Ar Core“ nije podnijela zahtjev za dodjelu koncesije u cilju eksploatacije, tako da u ovom trenutku „ne postoje ni formalni uslovi da se vodi koncesoni postupak“.