„Prvi primarni problem deponije nama žiteljima ovdje je dim, odnosno vatra. To gori non-stop, cijelo vrijeme gori, i dim se spušta skroz na rijeku, spušta se na vikendice, nesnosan je to smrad“, ističe Denis Vučić, mještanin naselja Omačine u blizini Rudog, objašnjavajući s kakvim se problemima suočavaju stanovnici u ovoj opštini zbog divlje deponije koja se nalazi u mjestu Dolovi, koji kilometar prije Rudog.

Vučić, kao i ostali mještani koji žive u blizini ove, inače, ilegalne deponije, svakodnevno se suočavaju sa brojnim nedaćama koje prouzrokuje odlaganje otpada, od smrada, preko požara i dima, sve do čopora pasa lutalica koji dolaze na deponiju, a nerijetko se spuštaju i do naselja.

Problem koji imaju mještani Dolova, kao i obližnjeg mjesta Omačina, koji se nalaze u kanjonu Lima, u blizini ušća u Drinu, nije izuzetak.

Prema podacima navedenim u izvještaju Evropske agencije za životnu sredinu, pretpostavlja se da u Bosni i Hercegovini ima oko 1400 ilegalnih deponija koje građanima prave velike probleme.

Ovo potvrđuju i rezultati istraživanja koje je portal Gerila obavio u novembru. Širom Bosne i Hercegovine divlje deponije ugrožavaju ne samo okolinu, nego i živote ljudi koji žive u njihovoj blizini. Problemi su posebno izraženi u manjim sredinama, kao što su Goražde, Šainovići u opštini Pale ili Čajniče, odakle su nam se javili građani predstavljajući probleme koje im stvaraju divlje deponije.

Divlje deponije su, inače, najviše koncentrisane u blizini naselja, pogotovo naselja koja nemaju dobro organizovan i redovan odvoz otpada, ističu u Centru za životnu sredinu.

„U 2022. godini čitava teritorija BiH i dalje nije pokrivena organizovanim odvozom otpada već se taj procent kreće oko 77%. Tamo gdje nema odvoza, stanovništvo koristi lokalne ilegalne deponije za odlaganje koje su najčešće neke gudure, vrtače, rupe, čak i potoci. Nema posebnog pravila gdje sve ima ilegalnih deponija u Bosni i Hercegovini jer se nalaze svuda, od planinskih potoka, do ravničarskih šuma, obala rijeka i kraških polja“, ističu u Centru.

Deponija u Dolovima odgovara ovom obrascu. Nalazi se na lokalnoj saobraćajnici (makadamskom putu) uz magistralni put prema Rudom i granici sa Srbijom. Ispod deponije se nalazi gudura u koju smeće pada prilikom istovara, što predstavlja dodatni problem. Zanimljivo je da komunalno preduzeće iz Rudog, uprkos činjenici da je deponija nelegalna, odlaže otpad na ovoj lokaciji.

Komunalnom preduzeću, kao i načelniku Opštine Rudo poslali smo upit da li postoji formalna odluka na osnovu koje se smeće odlaže na lokaciji Dolovi, zatim da li deponija ima upotrebnu dozvolu, kao i da li postoje planovi za održavanje, saniranje ili izmještanje deponije? Odgovore nismo dobili. Ali smo odgovor dobili od Inspektorata Republike Srpske u kome se ističe da je zapisnikom iz vanredne inspekcijske kontrole republičke ekološke inspekcije, koja je izvršena 14.11.2022. godine na navedenoj lokaciji, konstatovano da Кomunalno preduzeće Usluga a.d. Rudo, koje gazduje ovom deponijom, ne posjeduje potrebne dozvole iz oblasti upravljanja otpadom tj. dozvole za sakupljanje, transport, skladištenje, tretman i odlaganje neopasnog otpada. Uslijed navedenih nedostataka pravno lice КP Usluga a.d. Rudo kažnjeno je prekršajnim nalogom u iznosu od 4.000 КM, a odgovorno lice u pravnom licu u iznosu od 2.000 КM, ističe se u dopisu Inspektorata.

„Imajući u vidu mjesto gdje je deponija locirana (blizina magistralnog puta drugog reda, rijeka Lim, nedovoljna površina), napore bi prvenstveno trebalo usmjeriti na iznalaženje potpuno nove lokacije, a što je u nadležnosti opštine Rudo. U protivnom smo mišljenja da će se većina budućih aktivnosti inspekcijskih organa svoditi na represivne mjere“, naglašavaju iz Inspektorata.

Novu lokaciju za deponiju su tražili i mještani, prvo od bivšeg načelnika Rate Rajaka, a potom i od novog načelnika, Dragoljuba Bogdanovića. Denis Vučić ističe da su se mještani pobunili kada je deponija izmještena sa stare lokacije u mjestu Zaimpolje, kada su počeli planovi za izgradnju hidrocentrale Mrsovo.

„Te godine kada je izmještena, mještani i ljudi koji imaju vikendice, isto kao i ja, pobunili su se za ovu lokaciju. Međutim, nama je rečeno da je to privremena lokacija i da će se to riješiti u naredne dvije godine. Ja sam se lično obratio tadašnjem načelniku Rati Rajaku, tražio sam plan izmještanja, međutim on me uputio na hidrocentralu i rekao da je to u njihovoj obavezi. Tada sam poslao i njima mejl, međutim nikakav odgovor nisam dobio. Još sam dva, tri puta bio kod tadašnjeg načelnika po pitanju deponije, nismo ništa napravili“, ističe Vučić, naglasivši da, iako su kod novog načelnika bili srdačno primljeni, nikakav jasan korak se nije napravio u vezi sa deponijom.

Da nema jasnih koraka u vezi sa lokacijom za odlaganje otpada iz opštine Rudo, može se zaključiti i iz dopisa Ministarstva za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju Republike Srpske u kome se ističe da je Republika Srpska, prema Strategiji upravljanja otpadom za period 2017-2026, podijeljena na regije, i da je u svakoj od regija planirana izgradnja regionalnih centara za upravljanje otpadom, odnosno izgradnja regionalne sanitarne deponije.

„Do sada su uspostavljena tri regionalna centra i to u Banjaluci, Bijeljini i Zvorniku. U skladu sa navedenom strategijom opština Rudo pripada regiji Foča u kojoj još uvijek nije izgrađena regionalna deponija i nije uspostavljen regionalni centar za upravljanje otpadom“, ističe se u dopisu iz Ministarstva.

Inače, prema važećem zakonodavnom okviru, sve opštine koje pripadaju regijama u kojima nije izgrađena regionalna deponija, mogu da odlažu komunalni otpad na lokalnim deponijama, uz saglasnost skupštine opštine, što nam u slučaju deponije u opštini Rudo nije poznato, jer nismo dobili odgovore.

Lokalne zajednice su bile dužne da do kraja 2021. godine dostave Ministarstvu za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju Republike Srpske Program mjera sa dinamikom prilagođavanja rada deponije,  a sanaciju i rekultivaciju postojećih neuređenih lokalnih deponija da izvrše do 31. decembra 2026. godine.

Što se sanacije tiče, Inspektorat je po prijemu zahtjeva za inspekcijski nadzor radi saniranja i zaustavljanja paljenja otpada na pomenutoj deponiji od strane Centra za životnu sredinu početkom oktobra ove godine, Кomunalnom preduzeću Usluga a.d. Rudo dostavio rješenje kojim se naređuje da se izvrši čišćenje prilaznog puta za navedenu deponiju, da se izvrši sanacija postojeće deponije pokrivanjem sloja zemlje i da se izvrši ograđivanje iste. Od svih zahtjeva, ispunjen je samo posljednji.

Rok za izvršenje rješenja iznosio je 20 dana od dana prijema rješenja. Pomenuto rješenje je djelimično izvršeno, ističu u Inspektoratu. Krajem decembra 2021. godine nabavljena je kombinovana mašina Skip, čiju je nabavku finansirao Fond za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost Republike Srpske i opština Rudo, a koja je trebala da omogući redovno održavanje deponije.

A da se deponija ne održava redovno, tvrdi Denis Vučić koji kaže da buldozera nema već duži period.

„Bio je dva, tri puta i nešto je vršio, planirao, međutim odmah po odlasku njega to je gorilo“, ističe Vučić, dodajući da deponiju pale ne samo ljudi koji sakupljaju sekundarne sirovine, nego i sami radnici komunalnog preduzeća.

„Mi smo upratili da to radi i komunalno preduzeće, na šta su nas ubjeđivali da ne rade to i da je to njima strogo zabranjeno. Načelnik je na sastanku rekao, baš pred nama, isto i direktor komunalnog, da je to zabranjeno. Deponija je sad ograđena i ljudi nemaju pristup toj deponiji, međutim ona se i dalje pali, sistematski se pali, i gori, smrdi. I to nam pravi problem“, navodi Vučić, dodajući da postoji još jedan problem u vezi sa paljenjem smeća na deponiji.

„Dim sa deponije ugrožava saobraćaj. Kad naiđete vijaduktom kad gori deponija, to je dimna zavjesa. Ja vidim sa svoje terase, vidim iz kuće bukvalno ljudi koji prvi put prolaze ili nisu navikli, koče, ne znaju šta se dešava, vide da su uletjeli u neku dimnu zavjesu, i prođu i onda auto naravno smrdi“, ističe Vučić.

S tim u vezi, iz Puteva Republike Srpske su nam odgovorili da „nemaju nadležnost za postupanje po osnovu gore navedene problematike, s obzirom da za priključak ovog lokalnog puta na magistralni put ne postoji saglasnost Javnog preduzeća ”Putevi Republike Srpske”. Takođe, Zakonom o javnim putevima, član 54, stav 1, tačka A, navedeno je da deponije i druga odlagališta moraju biti odmaknuta od magistralnog puta 40 metara“.

A koliko je deponija odmaknuta od puta, ilustruje Denis Vučić.

„Vidite ovdje pored ograde, ovo je vijadukt, imate situaciju da ljudi stanu sa svojim privatnim vozilima, istresu smeće i odu. Preko ograde i preko vijadukta. Imate dole isto, kad silazite putem, imate mjesto gdje neka klaonica, mesnica, neko nešto istovara, uglavnom imate drobove, imate kosti životinjske, imate lobanje i to smrdi užasno. Zamislite ljeti kad se to istrese.“

A istresa se stalno, kako tvrdi Vučić. I istresa se svašta. Milica Končar iz Centra za životnu sredinu ističe da su divlje deponije najopasnije zbog zagađenja koje prouzrokuju na okolinu, pa tako i na čovjeka.

„One nisu pod nadzorom, svašta se odlaže na te lokacije, od starih frižidera, šporeta, animalnog otpada, raznih ulja, boja, lakova, medicinskog otpada pa i komunalnog otpada. Dosta ovih navedenih katerogija otpada sadrže opasne supstance koje zagađuju životnu sredinu tj. vodu, vazduh i zemlju koja zatim akumulira te supstance ili/i prenosi dalje. Veoma često je životna sredina oko divlje deponije kontaminirana teškim metalima, hemikalijama, raznim patogenima pa onda životinje (jer deponije nisu ograđene) dolaze u kontakt sa tim materijama, i šire dalje svojim kretanjem ili unose u hranidbeni lanac. Pored toga česta je pojava ilegalnih deponija uz potoke ili na obalama rijeka. U tom slučaju sve te supstance dospijevaju u vodu i iznova se sapiraju sa svakom kišom, pa zatim prirodnim tokom dolase do sistema vodosnabdijevanja“, upozorava Končar.

U slučaju deponije u Dolovima, prvenstveno je ugrožena rijeka Lim, koja ima dobar riblji fond.

„Dolaze nam ribari iz Srbije, iz BiH, dolaze i pecaju. Međutim, samom deponijom je ugrožen i riblji fond. Sve ovdje završava opet u rijeci. Spira se kroz kiše i završava u rijeci. Posljednjih godina su se mogli upecati primjerci soma od po 40, 50, 60 kilograma. To dovodi ribare, a deponija ih odbija. Imate dane kada se bukvalno ne može pecati na rijeci, ne može se voziti čamcem jer se dim spušta skroz dole do rijeke“, ističe Vučić.

Problem divljih deponija, kao što je deponija u Dolovima, nije u tome što ima toliko smeća, to je samo najočigledniji problem koji bode oči, ističe Milica Končar. Suština problema je čitav lanac proizvodnje i potrošnje.

„Od proizvodnje gdje se uvijek koriste novi resursi, dok je ogromna količina resursa zatrpana na deponijama, konstantna i masovna produkcija, dugovječni materijali od kojih se prave jednokratni predmeti kao što je slučaj sa plastikom, i konzumerizam, gdje sam proizvod i njegova upotrebna vrijednost gube smisao, sve to dovodi do toga da se zatrpavamo otpadom kojeg je teško zbrinuti na bilo koji način zbog količine koja iznova nastaje“, ističe Končar, naglašavajući da nije poenta u izbacivanju deponija već u načinu odlaganja otpada.

„Alternativa je selekcija otpada i vraćanje u sistem materijala preko reciklaže u najširem smislu te riječi.“

Dok ne dostignemo taj nivo, divlje deponije, poput deponije u opštini Rudo, nastajaće i rasti svaki dan, zagađujući našu okolinu i ugrožavajući naše živote. A mi ćemo nijemo prolaziti pored njih, eventualno zastajući zbog gustog dima.

Gerila.info